Ssaki latające i ssaki grzebiące

Do typu ssaków latających należy tylko jeden rząd, a mianowicie nietoperze, które zarówno w budowie, jak i w czynnościach fizjologicznych wykazują szereg cech przystosowawczych, umożliwiających im czynny lot, zbliżony do lotu ptaków.

Najistotniejszym przystosowaniem do aktywnego lotu jest skórzasta błona lotna rozpięta między wydłużonymi palcami kończyn przednich, między bokami ciała i kończynami przednimi i tylnymi oraz często między kończynami tylnymi a ogonem. Błona lotna tworzy skrzydła, które mogą się poruszać, podobnie jak skrzydła ptaków. W zależności od trybu życia poszczególnych gatunków nietoperzy, jest ona rozmaicie wykształcona. Szybko latające nietoperze mają skrzydła wąskie i długie, gatunki łatające wolno — szerokie i krótkie. W czasie lotu liczba uderzeń skrzydłami wynosi 12-19 na sekundę.

Anatomicznym przystosowaniem do lotu jest zrastanie się górnych kręgów oraz mostka i żeber, co usztywnia przednią część tułowia i ułatwia lot.

Z narządów zmysłów szczególnie dobrze wykształcony jest słuch. W trakcie lotu nietoperze orientują się w przestrzeni dzięki echolokacji. Wydają one bardzo wysokie i krótkie piski, które odbijają się od przeszkód na drodze lotu i wracają w postaci echa do uszu, informując zwierzę o odległości od mniejszej lub większej przeszkody. Echolokacja występuje u nietoperzy owadożernych, nie stwierdzono jej u większości gatunków owocożernych.

Do typu grzebiącego należą ssaki prowadzące głównie podziemny tryb życia albo stale, jak na przykład kret lub ślepiec, albo okresowo, w poszukiwaniu pokarmu lub schronienia.

Ssaki należące do tego typu. mają zwykle silnie wykształcone kończyny przednie o bardzo dużych pazurach. Ogon, małżowiny uszne i oczy są przeważnie zredukowane. Uwłosienie nie ma określonego kierunku ułożenia, dzięki czemu nie hamuje ruchów zwierzęcia ani do przodu, ani ku tyłowi. Ze zmysłów najsilniej rozwinięty jest dotyk i węch.

Ssaki grzebiące związane są przede wszystkim z terenami otwartymi, gdyż w lesie splątane korzenie drzew i krzewów utrudniają lub nawet uniemożliwiają kopanie podziemnych nor.

Narzędziem rycia nor są głównie łopatkowate kończyny przednie, ale u wielu zwierząt do tego celu służy głowa i bardzo silne siekacze. Związane z ryciem w ziemi są także pewne przekształcenia wewnętrzne. Przedni odcinek ciała jest usztywniony, przy czym kręgi szyjne mogą się niekiedy zrastać. Umięśnienie głowy i kończyn przednich jest z reguły bardzo silne, gdyż musi obsłużyć „koparkę” pracującą z dużym wysiłkiem. Ze względu na ten wysiłek i konieczność dostarczenia mięśniom wielkich ilości tlenu i pokarmu, serce u form podziemnych jest bardzo duże.

Obok przystosowań lokomotorycznych, związanych ze środowiskiem występowania, ssaki wykazują również liczne przystosowania do rodzaju pobieranego pokarmu. Najogólniej można podzielić wszystkie ssaki na mięsożerne, owadożerne, wszystko-żerne i roślinożerne. Mięsożerne obejmują te gatunki, których zasadniczy pokarm składa się z mięsa świeżego i padliny (czasami jedzą także rośliny). Do tego rodzaju pokarmu dostosowane jest zarówno uzębienie, które u większości zaopatrzone jest’ w duże, ostre, lekko zagięte kły oraz silnie rozwinięte łamacze (ostatni górny przed-trzonowiec i pierwszy dolny trzonowiec) o ostrych guzkach, jak i budowa przewodu pokarmowego, z prostym żołądkiem i jelitem średniej długości lub krótkim. Pokarm mięsny jest łatwostrawny. Nie wymaga on mechanicznego rozdrabniania w jamie gębowej, lecz może być łykany dużymi kęsami i trawiony w żołądku.

Więcej trudności z pobieraniem pokarmu mają formy owadożerne, gdyż owady i inne stawonogi stanowiące ich pokarm mają ciało okryte chityną, która jest niestrawna. Większość ssaków owadożernych rozdrabnia pokarm, aby ułatwić sokom trawiennym dotarcie do miękkich części owadów. Jednakże formy żywiące się mrówkami i termitami połykają pokarm w całości i w dużych ilościach, a z reguły są pozbawione zębów, których miejsce zajmują różne utwory rogowe.

Wszystkożerne stanowią wśród ssaków nieliczną grupę, do której należą przedstawiciele świniowatych, niektóre naczelne i pewne niedźwiedzie. Z reguły wszystkożerne są ssaki synantropijne, przede wszystkim myszy i szczury. W uzębieniu zwierząt należących do tej grupy charakterystyczne są zęby trzonowe o niskich koronach, o guzkach tępych i zaokrąglonych co umożliwia rozcieranie pokarmu roślinnego.