jeleń szlachetny (Cervus elaphus)

Do największych zwierząt leśnych strefy umiarkowanej należy jeleń szlachetny (Cervus elaphus), zamieszkujący Europę od Hiszpanii na południu do Szkocji i Skandynawii na północy, północną Afrykę, Azję po Himalaje na południu oraz strefę umiarkowaną Ameryki Północnej. Długość ciała samca (byka) sięga do 2,5 m, ogona do 15 cm, wysokość w kłębie do 1,5 m, a ciężar dochodzi nawet do 250 kg. Samica (łania) jest mniejsza, jej ciężar wynosi 60-120 kg. Ciężar w dużym stopniu zależy od okolicy występowania, a przede wszystkim od zasobów pokarmowych w środowisku. Ubarwienie dorosłych osobników jest w lecie rude lub brązoworude, w zimie szare albo płowe, młodych — do pół roku — rude, z żółtawobiałymi plamami. Sierść w zimie jest niemal dwukrotnie dłuższa niż w lecie. Przez cały rok zachowuje się jasna plama na pośladkach, tzw. lustro, latem żółtawa, w zimie zaś biaława, zawsze ciemno obrzeżona. Poroże, zwane wieńcem, występuje tylko u samców i jest co rok zrzucane w lutym, a odtwarzane do sierpnia. Każde kolejne poroże jest większe i silniejsze i osiąga maksymalne rozmiary po 9-11 latach. Po piętnastym roku życia zwierzęcia poroże zaczyna się uwsteczniać i stopniowo zanikają jego odnogi.

Głównym środowiskiem życia jelenia są zarówno nizinne jak i górskie lasy liściaste i mieszane, jasne i wysokopienne, gdyż wielkie poroże uniemożliwia mu poruszanie się w gęstwinie krzewów. Na ogół trzyma się jednego środowiska, ale gdy jest spłoszony podejmuje wędrówki na większe odległości. Żyje w stadach liczących 6-12 osobników, niekiedy i większych, którym najczęściej przewodzą stare samice. Stare samce poza okresem rui prowadzą zwykle samotny tryb życia i czasem tylko tworzą małe stadka, którym przewodzi z reguły najsilniejszy byk.

Jelenie są zwierzętami nocnymi. Dzień spędzają ukryte w swych legowiskach, z których dopiero o zmierzchu wychodzą na poszukiwanie pokarmu. Czasem żerują i w ciągu dnia, ale zdarza się to wyłącznie w okolicach, gdzie nie są narażone na żadne niebezpieczeństwo. Na ogół spotkać je najłatwiej o świcie, gdy chronią się do lasu, gdyż bardzo nie lubią rosy opadającej na otwartych przestrzeniach. Na wiosnę i w lecie jelenie żywią się trawami, ziołami, liśćmi i korą młodych drzew, żołędziami, buczyną, a czasem wychodzą na pola uprawne, gdzie zjadają buraki, kapustę, zboża czy kartofle. W zimie pokarm ich składa się z nasion, kory drzew, wrzosu, zeschłych traw, mchów i porostów.

Jeleń ma bardzo dobry słuch i węch, znakomicie biega i skacze, dzięki czemu to z natury raczej bojaźliwe i płochliwe zwierzę unika dość sprawnie niepożądanych spotkań. Jest ono również bardzo dobrym pływakiem i obserwowano niejednokrotnie, że przepływa nawet szerokie rzeki i zatoki morskie. Poza tym chętnie kąpie się w bagnach, mulistych kałużach i innych zbiornikach wodnych, tarzając się na grzbiecie z boku na bok. Po takiej błotnej kąpieli ociera się o wybrane pnie drzew. Interesujące jest, że ten sposób oczyszczania skóry z pasożytów jest charakterystyczny tylko dla starszych, silnych osobników. Młode jelenie unikają z reguły wchodzenia na bagna.

W okresie rui samce staczają zaciekłe walki o samice. W walce takiej zwycięża z reguły najsilniejszy byk, który obejmuje przywództwo stada, odganiając wszystkie inne słabsze i młodsze samce.

W maju ciężarne samice odłączają się od stada i rodzą w maju lub czerwcu jedno, najwyżej dwa młode. Ciąża trwa 7,5-8 miesięcy. Młode, urodzone w zacisznym i spokojnym miejscu, po kilku dniach staje się samodzielne i kroczy za matką. Mleko ssie aż do następnej rui swej matki. Maksymalna długość życia jelenia wynosi 18 lat.