gibbon (Hylobatinae)

Spośród małp człekokształtnych całkowicie związane z lasami Azji są gibbony (Hylobatinae). Występują one od Assamu do Birmy, w Syjamie, Indochinach, we wschodnich Indiach i na Archipelagu Malajskim. Żyją wszędzie, od poziomu morza do wysokości 2000 m w górach. Są zwierzętami średniej wielkości, o długości ciała dochodzącej do 1 m i ciężarze do 10 kg. Czarną skórę porasta bardzo gęste, miękkie futro barwy czarnobrunatnej, brązowej, szarej lub słomkowej. Mają małą głowę o kształcie jajowatym i twarz podobną do ludzkiej. Odznaczają się niezwykle długimi kończynami przednimi. Kończyny tylne, w stosunku do wysokości zwierzęcia, mają również dłuższe niż jakikolwiek inny przedstawiciel naczelnych. Kończyny, a zwłaszcza palce, są przystosowane do nadrzewnego trybu życia gibbonów. Małpy te poruszają się zazwyczaj w ten sposób, że zwisają z gałęzi na rękach, rozkołysują się i przerzucają na drugą gałąź, odległą nawet o około 3 m. Dokonują również skoków na odległość 15 m. Lądują pewnie na wybranej gałęzi i posuwają się następnie na rękach lub znowu skaczą. W ten sposób mogą przebyć w koronach drzew około kilometra w tym samym czasie, co szybko idący człowiek po ziemi. Na ziemi gibbony poruszają się bardzo niezręcznie na ogół na czterech kończynach, lecz potrafią, w razie potrzeby, przejść kilka kroków w pozycji wyprostowanej, balansując długimi rękami dla zachowania równowagi. Nie potrafią natomiast pływać. Zwisając z gałęzi na jednej ręce lub nodze zbierają pokarm, wykorzystując do tej czynności pozostałe wolne kończyny. Odżywiają się dzikimi owocami, liśćmi, kwiatami, jajami ptasimi i owadami. Wodę piją zlizując ją z futerka porastającego boki dłoni.

Jednostką społeczną u wszystkich gatunków gibbonów jest zespół rodzinny, w przeciwieństwie do innych naczelnych Starego Świata niemal zawsze monogamiczny. Niekiedy tylko z rodziną związane są okresowo nadliczbowe dorosłe samce. W rodzinach występuje hierarchia, ale znacznie mniej zaznaczona niż u makaków. Każda rodzina zajmuje ściśle określone terytorium. Z reguły korzysta stale z tych samych szlaków wędrówek po drzewach, z tych samych żerowisk i miejsc spania. Grupa, która zapędzi się na terytorium innej rodziny, zostaje natychmiast wypędzona.

Gibbony są bardzo hałaśliwe i zwykle cały las rozbrzmiewa ich charakterystycznymi głosami. Stwierdzono, że zwierzęta te wydają 9 rodzajów dźwięków, z których każdy ma inne znaczenie. Wczesnym rankiem wydają okrzyki zawiadamiające członków rodziny o tym, że za niecałą godzinę zespół wyrusza na żerowisko. Najwcześniej stają się aktywne osobniki najmłodsze. Odrębne głosy rozbrzmiewające w około godzinę później świadczą o tym, że rodzina — prowadzona przez przewodnika — wyruszyła na żerowisko. Żerowanie rozpoczyna się około godziny 830 i trwa prawie dwie godziny. Gdy wszystkie osobniki nasycą się już, zespół przenosi się na osłonięte miejsca, gdzie przez blisko 3 godziny odpoczywa, czyszcząc w tym czasie swe futra. Później znowu następuje okres żerowania, a przed zachodem słońca cała rodzina przenosi się na wybrane drzewo, zwykle o bardzo gęstej koronie, i tam usadawia się na noc.

W grupie rodzinnej występują niekiedy małżeństwa między braćmi i siostrami, na ogół jednak młode samce natychmiast po osiągnięciu dojrzałości płciowej są z grupy wypędzane. Sądzi się, że małżeństwo zawarte między parą gibbonów jest stałe i utrwala się z biegiem czasu.

Gibbony nie mają zwykle określonego okresu rozrodczego. Jednorazowo samica rodzi jedno młode, opiekuje się nim i nosi ze sobą przyczepione do brzucha. Młode zaczyna poruszać się samodzielnie w wieku około 6 miesięcy. W początkowym okresie nauki matka często tworzy ze swych ramion most między gałęziami, po którym przechodzi młode. Małe gibbony są bardzo zabawne i ruchliwe.

W Indochinach i Bengalu żyje hulok (Hylobates hoolock), jeden z gatunków gibbonów nie mających worka gardzielowego. Długość jego wynosi około 90 cm. Ubarwienie zmienia się w ciągu życia. Młode osobniki są szare, później ciemnieją i jako dorosłe samce są prawie czarne z jasną przepaską na czole, natomiast samice są złotobrązowe. Hulok żyje w małych rodzinach, składających się zwykle najwyżej z 7 osobników. Obyczajami nie różni się od innych gibbonów.

Na Półwyspie Malajskim i w południowych częściach Birmy mieszka gibbon białoręki, zwany też larem (Hylobates lar), wielkością zbliżony do huloka. Jego futro jest czarnoszare na tułowiu, a jaśniejsze na kończynach. Naga twarz, otoczona wieńcem białych włosów, jest czarna.